Qarabağın 30 illik işğal müddəti Azərbaycan xalqı üçün bir həqiqəti ortaya qoydu; beynəlxalq hüquq normaları, insan azadlıqları beynəlxalq aləm üçün ikinci, hətta sonuncu məsələdir. Əsas olan maraqlar və mənafelərin təmin edilməsidir, bir milyondan artıq insan ev-eşiyindən didərgin salına, minlərlə insan qətliama məruz qoyula bilər. İşğala məruz qalan dövlət öz hüquqlarını qorumaq üçün mübarizəyə başlayanda “beynəlxalq hüquq”, “insan haqları və hüquqları” gündəmə gəlir. Azərbaycan nümunəsində məhz bunları müşahidə etdik.
Əminliklə deyə bilərik ki, fövqəldövlət kimi dünyaya sırınan Amerika Birləşmiş Ştatlarının (ABŞ) siyasəti də elə bu prinsiplər üzərində qurulub. Azərbaycan da “Amerika ədalətini” 30 il öz üzərində hiss edən ölkələr içində ilk sırada yer alıb. Vaşinqton münaqişəni həll etməyə məsul olan paytaxtlar sırasında yer alsa da, işğalın davam etməsi, problemin həllini tapmaması üçün əlindən gələni etdi. Burada təəccüblü nəsə yoxdur. Milyonlarla insanın qanı, torpaqlarının işğalı, yerli xalqları məhv etməklə qurulan ölkədən bundan başqa nəsə gözləmirik də. Bu dövlət 300 ilə yaxındır ki, mahiyyətini dəyişmir, yaxud dəyişmək istəmir. Yarandığı ilk illərdə hüquq və azadlıqların qorunmasını əsas prinsipləri elan etsə də, sonradan bəlli oldu ki, bu, kağız üzərindədir. Lakin görünən odur ki, köklü xalqların məhvi, qonşu dövlətlərin torpaqları hesabına imperiya quran dövlət indi durub dünyaya “ədalət dərsi” keçir. Bununla da kifayətlənsə, yaxşı olardı, lakin onların daxili işlərinə qarışmaq, münaqişələr törətmək ABŞ-nin əsas mahiyyətidir.
Birləşmiş Ştatlar üçün digər ölkələrin firavanlığı, sülh və əmin-amanlıq şəraitində yaşamaları sonuncu məsələdir.
Hər il dünya ölkələrində insan və hüquq azadlıqları ilə bağlı hesabat dərc edib onlara dərs keçmək əvəzinə, ABŞ öz daxilində vətəndaşlarının pozulan hüquqları ilə maraqlansa, yaxşı olardı.
Yeri gəlmişkən, Çin Dövlət Şurasının İnformasiya Ofisinin 2022-ci illə bağlı təqdim etdiyi hesabat Birləşmiş Ştatların əsl mahiyyətini ortaya qoyub. Orada insan hüquqlarının müxtəlif aspektlərdə pozulması faktları əksini tapıb. Bu, ölkədə durumun necə fəlakətli həddə olduğunu əks etdirir.