2024-cü ildə neft və qaz kəşfiyyatı fəaliyyətində yeni irəliləyişlər planetin orta temperaturunun yüksəlməsinə birbaşa təsir göstərən təxminən 12 milyard tona yaxın emissiya buraxmaqla hədələyir. Üstəlik, ABŞ və Böyük Britaniya kimi dünyanın ən zəngin ölkələri iqlimlə bağlı öhdəliklərinə baxmayaraq, qalıq yanacaq istehsalının sürətlə genişlənməsinə rəhbərlik edirlər.
QİA.az “Report”a istinadən xəbər verir ki, Beynəlxalq Davamlı İnkişaf İnstitutunun (IISD) sənaye məlumatlarının təhlilinə əsasən, yeni neft və qaz lisenziyaları 2018-ci ildən bəri ən yüksək emissiya səviyyəsi ilə nəticələnəcək.
Bu arada, qalıq yanacaq şirkətləri yeni neft və qaz yataqlarının işlənməsinə 2015-ci il Paris iqlim sazişindən bəri hər zaman olduğundan daha çox pul sərf edirlər. Halbuki, 2015-ci ildə dünya hökumətləri emissiyaları azaltmaq və qlobal istiləşməni cilovlamaq üçün ciddi addımlar atmağa razılaşmışdılar.
Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, ən varlılar, xüsusən də Qərb ölkələri iqtisadi cəhətdən daha yaxşı vəziyyətdədirlər və Paris razılaşmalarına uyğun olaraq, qalıq yanacaqlardan təmiz enerji mənbələrinə keçidə rəhbərlik etməyə borcludurlar. Ancaq onlar 2023-cü ildə yeni neft və qaz yataqlarının işlənməsi üçün 825 yeni lisenziya verərək rekorda imza atıblar.
Büdcələrini tarazlaşdırmaq üçün böyük ölçüdə neft və qaz gəlirlərinə güvənən Səudiyyə Ərəbistanı və ya Rusiya kimi klassik “neft dövlətləri” iqlim böhranı ilə bağlı tədbirləri yavaşlatdıqları üçün tənqid edilir.
Bununla belə, Böyük Britaniya, ABŞ, Kanada, Norveç və Avstraliya kimi ölkələr bəzi ekspertlər tərəfindən getdikcə daha çox “digər neft dövlətləri” kimi qəbul edilir. Lakin bu dövlətlərin enerji keçidini daha az pozucu edəcək maliyyə və texnoloji resurslara çıxışı mövcuddur.
Qlobal səhnədə tez-tez iqlim liderləri kimi təsvir olunsalar da, bu beş zəngin ölkə 2020-ci ildən bəri qlobal olaraq verilmiş bütün yeni neft və qaz lisenziyalarının üçdə ikisindən çoxuna (67%) cavabdehdir.
Bunun fonunda bəzi Qərb KİV-lərində bir sıra ölkələrdə iqlim dəyişikliyi ilə mübarizəyə dair beynəlxalq tədbirlərin, forumların və müzakirələrin keçirilməsinin guya məqsədəuyğun olmaması ilə bağlı rəvayətlər yayılır. Bu rəvayətlər isə tənqidlərə dözmür. Ölkəmizin beynəlxalq aləmdə artan nüfuzu, o cümlədən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin “yaşıl” gündəliyin təbliği istiqamətində titanik səyləri müəyyən dairələri qıcıqlandırır və bu, belə ritorikaya gətirib çıxarır.
Azərbaycanda normativ-hüquqi aktlar səviyyəsində yeniliklər tətbiq edilir, yaşıl enerji sektorunun inkişafına yönəlmiş qanunvericilik bazası gücləndirilir, bu istiqamətdə əməli addımlar atılır. Bundan əlavə, son illər Azərbaycan dünyanın aparıcı enerji şirkətləri ilə anlaşma memorandumları və müvafiq sazişlər imzalayıb. Bu sənədlərə uyğun olaraq quruda və dənizdə onlarla giqavat günəş və külək enerjisi istehsal olunacaq.
1995-ci ildə BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasını ratifikasiya etdikdən sonra Azərbaycan qlobal iqlim dəyişikliyinin mənfi nəticələrini yumşaltmaq üçün beynəlxalq səylərə qoşulub.
Konvensiyanın 12-ci maddəsinə uyğun olaraq, Azərbaycan inkişaf etməkdə olan ölkə kimi hər dörd ildən bir Konvensiyanın Katibliyinə öz emissiyaları haqqında hesabat təqdim edir.
2016-cı ildə Konvensiya ilə birlikdə Paris Sazişini ratifikasiya edən Azərbaycan Respublikası qlobal iqlim dəyişikliyinin təsirlərinin yumşaldılması təşəbbüslərinə öz töhfəsi kimi 2030-cu ilə qədər istilik effektli qazların emissiyalarının səviyyəsini baza ili ilə müqayisədə 35 faiz azaltmağı qarşısına məqsəd qoyub.
Elektrik enerjisi istehsalında bərpa olunan enerji mənbələrinin payının 2026-cı ilədək 24 faizə, 2030-cu ilədək isə 30 faizə çatdırılması Azərbaycan Respublikasının 2022-2026-cı illər üçün Sosial-İqtisadi İnkişaf Strategiyasında nəzərdə tutulub.
Maraqlıdır ki, son on ildə ABŞ, Böyük Britaniya, Kanada, Avstraliya və Norveç də daxil olmaqla, yüksək məhsuldarlıq və asılılıq səviyyəsi aşağı olan ölkələr tərəfindən verilmiş yeni lisenziyalar 2014-2023-cü illər arasında parnik qazı emissiyalarının bütün digər neft və qaz hasil edən ölkələrin birləşməsi ilə müqayisədə beş dəfə artması ilə nəticələnib.
Son illərdə geniş fərqlə dünyanın ən böyük neft və qaz hasilatçısına çevrilən təkcə ABŞ 2023-cü ildə hasilat layihələri üçün rekord sayda 758 yeni lisenziya verib. 2024-cü il üçün proqnozlaşdırılan ABŞ lisenziyalarının ümumi sayı 397 milyon ton emissiya ilə nəticələnəcək.
Böyük Britaniya bu il 72 neft və qaz lisenziyası verərək atmosferə 101 milyon ton planeti istiləşdirən çirkləndirici buraxacaq ki, bu da son 50 ilin ən yüksək göstəricisidir.
Norveç öz növbəsində neft və qaz hasilatı üçün 80 lisenziya verəcək ki, bu da atmosferə 771 milyon ton istixana qazının atılmasına səbəb olacaq. Bu, 2009-cu ildən bəri qlobal emissiyalara “ən böyük töhfə” ola bilər. Dünyanın bir sıra ekspertləri Qərb ölkələrinin ikiüzlülüyünü qeyd edirlər. Belə ki, onlar mədən yanacaqlarından istifadəni azaltmaq imkanlarına malik olsalar da, əksinə addım artırırlar.
“Neft və qazdan “uzaqlaşmanın” məntiqi ilk addımı yeni yataqların kəşfini dayandırmaqdır”, – IISD-nin siyasət üzrə məsləhətçisi Olivye Bua fon Kursk bildirib.
“Geokəşfiyyatın nəinki COP28-dən sonra davam etməsi, həm də intensivləşməsi dərindən narahatlıq doğurur. Qalıq yanacaq gəlirlərindən nisbətən aşağı asılılığı olan zəngin ölkələr ilk olaraq lisenziya verməyi dayandırmalıdır. Məlumatlarda bunu görmürük”, – o əlavə edib.
Qalıq Yanacağın Yayılmaması Müqaviləsi Təşəbbüsünün Qlobal İştirakının Direktoru Harcit Singhin fikrincə, “zəngin ölkələrin riyakarlığı heyrətamizdir, çünki onlar qalıq yanacaqlara böyük sərmayə qoymağa davam edir”.