Bu il dünya iqtisadiyyatı üçün çətin keçdi. Koronavirus pandemiyasının enerji, nəqliyyat-logistika, turizm və s. sahələrdə əmələ gətirdiyi böhran bir çox ölkələrdə böyük fəsadlar yaradıb. Bu baxımdan Cənubi Qafqaz ölkələrində də vəziyyət birmənalı deyil.
Elə bu yaxınlarda “Fitch Ratings” Beynəlxalq Agentliyi Azərbaycanın reytinqini əvvəlki səviyyədə saxlayaraq pandemiya ilə bağlı mövcud risqlərin reytinqi dəyişdirmək üçün bəs qədər olmadığını qeyd edib. Yəni müəyyən çətinliklərə baxmayaraq ölkəmiz böhranın öhdəsindən gəlir.
Bir ay əvvəl isə agentlik Ermənistanın və paytaxt Yerevanın reytinqini aşağı salmışdı. İndi də Yerevanın “Fitch Ratings”i rədd etdiyi açıqlandı. Ola bilsin ki, Ermənistanda iqtisadi vəziyyət pisləşdiyi üçün hökumət paytaxtın reytinqinin tərtib olunmasını istəmir. Belə ki, Qarabağ müharibəsindəki məğlubiyyət nəticəsində onsuz da ürəkaçan vəziyyətdə olmayan ölkə iqtisadiyyatındakı problemlər daha da qabardı. Ona görə də mənfi sərmayə imicini heç olmasa qismən ört-basdır etmək üçün “Fitch” reytinqindən imtina edə bilərdilər.
“Fitch Ratings”ə görə, bütövlükdə Cənubi Qafqaz ölkələrində bu il ÜDM azalacaq. Noyabr proqnozuna görə Azərbaycanda bu azalma 4,3 faiz, Ermənistanda oktyabr proqnozuna görə 6,2 faiz, Gürcüstanda avqust proqnozuna görə 4,8 faiz gözlənilir. Başqa beynəlxalq maliyyə qurumlarının da proqnozları buna yaxındır.
Cənubi Qafqaz ölkələrinin ÜDM-nə dair proqnoz (faizlə)
2020-ci il 2021-ci il
Azərbaycan
Ermənistan
Gürcüstan
Mənbə: “Fitch Ratings”
Hər üç ölkə iqtisadiyyatına əsas təzyiq amili koronavirus epidemiyası olsa da, Ermənistandakı vəziyyətin 30 ilə yaxındır işğal etdikləri Azərbaycan torpaqlarından geri çəkilmələri nəticəsində daha da çətinləşəcəyi güman edilir. Bu ay hökumət cari il ÜDM-nin azalmasına dair proqnozunu 6,8 faizədək geri çəkdi. Sözsüz ki, işğal altındakı Qarabağ ərazilərinin Ermənistan iqtisadiyyatında mühüm yeri olub. Məsələn, bu il buğda əkini üçün Ermənistan ərazisində 59 min ha, Qarabağda isə 40 min ha zəmilər ayrılmışdı.
Ölkədə iqtisadi fəallıq səviyyəsi cari ilin mart ayında 4,1 faiz, sentyabr ayının sonunda isə 7,5 faiz azaldı. Ən böyük azalma isə aprel ayında 16,3 faiz olub. O cümlədən apreldə 40,6 faiz azalan pərakəndə ticarət dövriyyəsi hələ də bərpa olmayıb, sentyabr ayının nəticələrinə görə bu azalma 13,1 faizdir. Avrasiya İnkişaf Bankının sentyabr ayındakı hesabatına görə bu il Ermənistanda ÜDM-nin azalması gəlirlərin, o cümlədən xaricdən pul köçürmələrinin, məvaciblərin, məşğulluq səviyyəsinin azalması üzündən istehlak tələbatının azalması, həmçinin koronavirusla bağlı məhdudiyyətlər üzündən sərmayə yatırımlarının da azalmasıdır. Eyni qurumun məlumatına görə ölkədə iş axtaranların boş iş yerlərinə nisbəti iyun ayında 40 faizdisə, iyulda artıq 90 faiz təşkil edib.
Gürcüstanda da vəziyyət çətin olsa da, nisbətən düzəlib, ÜDM-in azalması ilin ikinci rübündə 12,3 faiz, üçüncü rübdə isə cəmi 3,8 faiz oldu. Bütövlükdə ilin sonuna görə ÜDM-in 5 faiz azalması, gələn il isə 5 faiz artması gözlənilir. Ölkə ÜDM-də 12 faizlik paya sahib olan, 0,5 milyonadək vətəndaşın məşğul olduğu turizm sektoru koronavirus pandemiyası nəticəsində böyük ziyana uğrayıb. Belə ki, “PMC Research”ın məlumatına görə cari il üçüncü rübün yekununa görə turizm gəlirləri 81 faiz azalaraq 499 milyon dollar təşkil edib. Halbuki ötən il Gürcüstan turizm sektorundan 3 milyard dollar gəlir götürmüşdü. Hökumətin ehtimalına görə, pandemiyadan əvvəlki səviyyəyə qayıtmaq üçün ölkə turizmi bir neçə il toparlanmalı olacaq.
Hərçənd yay aylarında “PMC Research” tərəfindən dindirilmiş 50 yerli ekspertin fikrincə ölkə iqtisadiyyatı 12-18 aya tam dirçələ bilər.
Azərbaycanda isə vəziyyət daha ürəkaçandır. Belə ki, yanvar – sentyabr ayları ərzində ölkədə orta əməkhaqqı ötən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 17,1 faiz çox olub. Halbuki Ermənistanda əməkhaqqı artımı inflasiyanı təzə-təzə qabağlayaraq 4,7 faizə çatıb. Həmçinin devalvasiyaya uğrayan Gürcüstan və Ermənistan pulları ilə müqayisədə bizim manat daha sabitdir, “Fitch”in qənaətinə görə devalvasiya ehtimalı azdır.
Həmçinin dövlət borcu da ÜDM-nin 23 faizi, yəni aşağı səviyyədədir. Belə ki, “Fitch Ratings”in təsnifinə görə “BB” reytinqli ölkələr üçün kritik səviyyə kimi 60 faiz qəbul edilir. Ermənistanda dövlət borcu 2019-cu ildə ÜDM-nin 53,5 faizi, bu il isə Dünya Bankının ehtimalına görə 57,2 faiz, “Fitch Ratings”ə görə isə 63,9 faizi olacaq. Gürcüstanda isə bu göstərici ilin sonunda 55,7 faizə çata bilər.
Eyni zamanda, Azərbaycanda pərakəndə ticarət dövruiyəsi cari ilin 10 ayında ötən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 1,5 faiz, sənaye istehsalı 4,5 faiz azalıb, hərçənd qeyri-neft sənaye sektorunda istehsal həcmi 11,5 faiz artıb. Bununla yanaşı, gələn il artımı təmin etmək üçün bəzi mühüm bünövrələr artıq mövcuddur.
Birincisi, Cənub Qaz Dəhlizi işə salınıb, onun bir hissəsi olan Trans Anadolu Boru Kəməri ilə (TANAP) artıq Türkiyəyə təbii qaz ixrac olunur.
İkincisi, işğaldan azad olunmuş torpaqlarda əvvəla inşaat sektorunun, daha sonra isə bütövlükdə ölkə iqtisadiyyatının artımı üçün başlıca hərəkətverici amilə çevriləcək.
2021-ci ildə Cənubi Qafqazın bütün ölkələrində iqtisadi artım baş verəcək, amma bu artımın sürəti müxtəlif olacaq. Ermənistanı və Gürcüstanı əhalinin sayı baxımdan xeyli üstələyən Azərbaycan koronavirusa yoluxanların sayı baxımdan da (müvafiq olaraq 127,5 min, 111,8 min, 95,28 min) daha yaxşı nəticələr göstərir. Bu da bütövlükdə iqtisadi dirçəlişin çox uzun çəkəcəyinə inam yaradır.